Jak wskazują Amerykańscy uczeni choroba Alzheimera jest schorzeniem, której po raku najbardziej obawiają się osoby po sześćdziesiątym roku życia na całym świecie[1]. Dopada losowo każdą grupę społeczno – zawodową. Otępienie dotyczy głównie zaburzeń funkcji poznawczych, z których najbardziej kojarzone są u seniorów pamięć, jednak są znacznie szerszym zagadnieniem. I te w głównej mierze musimy ćwiczyć, by jak najdłużej (zanim jeszcze doczekamy się działających leków) być w formie.
Który narząd odpowiada za demencję?
To pytanie od lat zadają sobie uczeni zajmujący się chorobami wieku starości. Wiemy, że objawy demencji daje neurodegeneracja mózgu. Zatem najczęściej mówiąc o demencji myślimy właśnie o tym – najważniejszym narządzie naszego ciała. I od niego zaczniemy. Warto jednak wiedzieć, że na demencję wpływa także jakość naszego układu krwionośnego, układu ruchu, układu hormonalnego.
Obraz człowieka z demencją, jaki mamy stereotypowo w głowie to staruszek, który nie pamięta gdzie mieszka, gubi się w mieście, nie rozpoznaje dzieci. To jednak nie wszystko. Gdyż to tylko jedna z funkcji poznawczych, za jaki odpowiada nasz mózg – funkcja pamięci. I o niej opowiem dzisiaj.
Funkcja pamięci
Nasz mózg odpowiada jednak za wiele funkcji poznawczych. Każda odpowiada za różne rzeczy, a zaatakowana przez chorobę zostaje zaburzona lub zupełnie wyeliminowana. Faktycznie najczęściej mówiąc o demencji myślimy o pamięci, gdyż to zaburzenia tej funkcji rzuca się nam najbardziej w oczy oraz wpływa na inne funkcje. Jednak na pamięć łączy się kilka naszych działań umysłowych, które mogą zostać zdegenerowane. Wyróżniamy bowiem pamięć:
- sensoryczną – odpowiadającą za zapamiętywanie odczuć sensorycznych . Utrzymuje wrażenia zmysłowe, takie jak obrazy, dźwięki, zapachy, faktury i przywraca je w różnych momentach naszego życia (u mnie to np. zapach tymianku z łąki, na którą chodziłam w dzieciństwie, który wraca, gdy chcę odpocząć)
- operacyjną – to pamięć, która utrzymuje ślad pamięciowy tak długo, aż nie połączy ich z danymi długotrwałymi. Np. jeśli mama czuje zapach spalenizny w salonie (pamięć sensoryczna) dzięki pamięci operacyjnej, która ten zapach analizuje w pokładach pamięci długotrwałej (doświadczeniach całego życia) wie, że coś niedobrego dzieje się z jej pięcioletnim dzieckiem – pewnie bawi się świeczką.
- długotrwałą – to magazyn danych otrzymanych z pamięci operacyjnej. Dana, która tutaj wpadła może być magazynowana do końca życia, lub przez jakiś czas. To tu mamy dane dotyczące tego, jaki jest zapach palonej kartki na płomieniu świeczki, oraz dane dotyczące ryzyka, jakie mogą się zdarzyć, gdy dziecko zacznie palić gazetę na płomieniu. To ta pamięć stanowi też nasz światopogląd. Tu mamy pamięć deklaratywną (to co wiemy) oraz niedeklaratywną (to co umiemy, nawet jeśli nie umiemy tego opowiedzieć czy nazwać).
W przypadku zaburzeń pamięci dostrzec można rozmaite problemy seniorów. Zaburzenia są spowodowane uszkodzeniami w obrębie ośrodkowego układu nerwowego (OUN) i mogą dotyczyć różnych etapów na szlaku pamięciowym (kodowanie, przechowywanie, wydobywanie informacji czy selekcja różnych ważnych danych dla połączenia ich razem wspólne wspomnienie).
Kodowanie
Zaburzenia na etapie kodowania będą powodowały głównie niemożność wprowadzania nowych danych do pamięci, co często dzieje się na umiarkowanym i ciężkim etapie otępienia – senior nie zapamiętuje tego, że przed chwilą rozlał mleko. Zatem będzie mocno zdezorientowany, jeśli zobaczy już obraz po jego rozlaniu („kto rozlał mleko?”, „co tu się stało?”, „ktoś mi robi głupie żarty”). Może także zacząć snuć teorie spiskowe lub odnoszące się do efektów działań sił nadprzyrodzonych. W ich umyśle pozbawionym wspomnienia wydaje się to racjonalne. Często dochodzi też do zapamiętania zamienionych bodźców pamięciowych. Tu z kolei pamięć płata nam figle podmieniając małe elementy. Przed chwila była u seniorki córka i zajmowała się nią. Jednak po jej wyjściu pamięć zmienia dane kodowane i wprowadza zamiast córki postać sąsiadki lub syna. Lub zupełnie wymazała wizytę. Już wiesz skąd te ciągłe skargi, że nie ty zajmujesz się mamą? Tak! To nie jej złośliwość. To choroba płata figle podczas wprowadzania danych. Gubienie rzeczy (senior przełożył i nie pamięta, potem wierzy, ze ktoś ukradł), przedawkowywanie leków (senior nie pamiętał że już wziął leki więc znów je łyka), oskarżanie o kradzież jedzenia (senior zjadł szynkę z lodówki i nie pamięta że jadł) – zna to każdy, kto żyje z Alzheimerem.
Przechowywanie i wydobywanie danych
Na etapie przechowywania możliwe są zakłócenia dotyczące np. chronologii zdarzeń, zamienienia pewnych elementów starszej pamięci na inne (seniorka np. twierdzi, że mieszkała z mężem w Warszawie pod pomnikiem syrenki, choć z cała pewnością rodzina wskazuje, że nigdy nie była w stolicy dłużej niż 1 dzień). W tym obrębie zakłóceń częstym jest zmienianie czasu życia różnych osób w rodzinie. Babcia może z całą pewnością wmawiać wnuczce, że ta chodziła z nią do szkoły. Częstym jest także osadzanie w pamięci elementów realnie przeżytych z tymi, jakie były tylko marzeniami często obrazowanymi w naszej głowie we wcześniejszych latach.
Ciekawym procesem na tym etapie jest egocentryczne akcentowanie swoich talentów czy sukcesów. Senior potrafi swoje życiowe dokonania, szczególnie zawodowe, przeistoczyć w heroiczne czyny. Pielęgniarka, która była dumna ze swej pracy potrafi w demencji być pewną, że zastępowała lekarzy podczas trudnych operacji. Ten zbiór wspomnień i marzeń doprawiony wysokim poziomem wysokiej wiary w swoją ważną rolę w pracy może stworzyć ten nowy obraz siebie. Nie jest to znów świadome koloryzowanie, a pełna wiara w nowo ułożone przez naszą pamięć elementy przeszłości.
Oczywiście na tym etapie mamy też do czynienia z utratą danych. Nagle z pamięci może zostać zmazany – czasowo lub całkowicie – jakiś dłuższy ślad pamięciowy odpowiadający za okres życia czy sytuację. Nie pamiętamy swojej dorosłej córki, bo uleciał cały okres od 5 roku jej życia. Zatem brakuje całego okresu dorastania, zmian fizycznych córki, historia jej życia. Pewne elementy mogą pojawić się w historiach zupełnie innych osób. Wyobraź sobie jaki szok możesz przeżyć, gdybyś nagle obudził się i zobaczyła starszego siwego mężczyzn, który mówi ci, że jest twoim synem. A ty przecież wiesz, że mam maleńkiego synka, którego masz za chwile odebrać z przedszkola. Czy potrafisz sobie wyobrazić ten lęk i frustrację? Ona wciąż towarzyszy seniorom z demencją na etapie głębokich zaburzeń demencyjnych. Ich pamięć tworzy im inną rzeczywistość, niż ta, jaką ty znasz.
Wśród kłopotliwych kłopotów z pamięcią na tym etapie jest częste mylenie przez demencyjnych seniorów już na wczesnym etapie choroby dat spotkań. Stąd np. widok seniorów wyczekujący przed domem w deszczu na syna, który miał ich zabrać do sklepu czy na urodziny, mimo, że do umawianego spotkania już dawno doszło dzień wcześniej lub ma być dopiero za tydzień.
Pamięć deklaratywna
To pamięć odpowiadająca za to, co wiemy. Słowa, definicje, instrukcje, prawa, zasady i opis zdarzeń. To pamięć odpowiadająca za to, byśmy potrafili wytłumaczyć, opisać, wskazań. Podczas zaburzeń pamięci deklaratywnej senior ma trudność w opisie, nazwaniu rzeczy, opowiedzeniu o czymś. Brakuje danych opisowych. Mama nagle nie potrafi podać nam przepisu na sałatkę, którą robiła co święta. Tata nie jest w stanie wytłumaczyć jak do niego dojechać. Nie mamy pojęcia jak nazywa się nasz wnuk, żona czy moje miasto. Ta pamięć najczęściej zanika wcześniej niż kolejna, ale też przebieg zanikania zdolności pamięci deklaratywnej jest zwykle wolne w czasie.
Pamięć niedeklaratywna
Ta z kolei pamięć pozwala nam „umieć”. Nie musimy wiedzieć jak to nazwać, ale wiemy jak to zrobić. Zatem np. mama może nie umieć nam podać przepisu na sałatkę (zaburzona pamięć deklaratywna), ale jeśli ją poprosimy bez problemu tę sałatkę przygotuje i zrobi to bezbłędnie. Tata przejdzie drogę, której nie potrafił wytłumaczyć. Dziadek wskaże wnuka, jeśli powiemy jego imię, wie też, kto jest jego żoną i nic w jego zachowaniu może się nie zmienić. Bardzo ważne jest wiedzieć o tym, że ten podział istnieje, gdyż często mamy dom czynienia z seniorami w demencji, którzy nie mogąc wytłumaczyć, opisać, powiedzieć odstawiani są na nieczynny tor życia. A oni są jeszcze bardzo sprawni w kwestii umiejętności, dzięki czemu mogą nadal czuć się członkiem rodziny – ważni i przydatni.
Tu pokazałam kilka przykładów na zaburzenia pierwszej funkcji zaburzonej przy różnych rodzajach demencji. To bardzo ważne, by mając kontakt z seniorem znać te rodzaje zaburzeń, tym bardziej, że znając ich rodzaj i poziom zniekształceń możemy je ćwiczyć.
Warto też przy zauważeniu niepokojących objawów zaburzeń pamięci rozpocząć diagnostykę w kierunku choroby Alzheimera lub innych chorób neurodegeneracyjnych. Czym szybciej ją zaczniesz, tym dłużej będziesz cieszył/a się dobrym stanem swojego mózgu.
Jako jedyni wykonujemy atestowane badania przesiewowe TICS w Polsce. Poznaj nasze badania w kierunku chorób neurodegeneracyjnych TUTAJ>
Podziękowania
Dziękujemy za to, że przeczytałeś/aś ten artykuł. To bardzo ważne, by wiedzieć jak najwięcej na temat demencji.
W kolejnym artykule poczytasz o kolejnej funkcji poznawczej – MYŚLENIU.
Jeśli masz pytania zadzwoń do nas pod nr 32 440 78 43.
Polub nas i obserwuj na facebooku.
[1] Trzeba zaznaczyć, że przeciętni obywatele jako chorobę Alzheimera wskazują wszystkie typy chorób otępiennych nie potrafiąc ich rozróżnić.